У Гомельскім гарадскім маладзёжным тэатры з'явіўся «Дом Бернарды Альбы». Пастаноўка парушыла трывалы выраз «тэатр — дом», бо на сцэне была ўсталяваная... цяпліца.
П'еса Федэрыка Гарсія Лоркі пра пяцёра дачок, што жывуць пад тыраніяй маці, у савкцкія часы ставілася ў многіх тэатрах: у ёй бачыўся сімвал Іспаніі, якую ў 1930-х імкнуліся выратаваць савецкія лётчыкі. Насамрэч «Дом Бернарды Альбы» часта становіцца выратаваннем для саміх тэатраў: тут задзейнічана адразу восем жаночых роляў — рознахарактарных, рознаўзроставых. І ніводнай мужчынскай. Ідэальны варыянт для трупы, дзе ідзе жаночая грызня: хай грызуцца на сцэне!
У гэтым сезоне да п'есы, што належыць да драматургічнай класікі ХХ стагоддзя, звярнуліся адразу два беларускія тэатры — Гомельскі маладзёжны, які заявіў яе ў сваіх планах яшчэ год таму, і Новы драматычны ў сталіцы, які без папярэдніх заявак змог апярэдзіць з датай прэм'еры. Але пяршынства тут няма і быць не можа, бо атрымаліся два прынцыпова розныя спектаклі: пра марнае дзявочае спаборніцтва за хлопца, іх не вартага, — у рэжысёрскай версіі Лізаветы Машковіч, і ўласна пра складанасці жаночай псіхалогіі, парушэнне ў ёй гармоніі пры адсутнасці мужчын — у прачытанні Віталя Краўчанкі, які даў гомельскаму спектаклю жанравае азначэнне «драма з жыцця жанчын».
Творчасць гэтага рэжысёра ўвогуле адрозніваецца павышанай увагай да псіхалагічных тонкасцей, прапрацоўкі неадназначных чалавечых характараў. У новым спектаклі ён прадэманстраваў гэтыя якасці напоўніцу. Кожная з пяці дачок, якія ў іншых пастаноўках часам зліваліся ў абагульнены вобраз, тут атрымала запамінальнае аблічча. Гэта яскрава выяўляецца нават у бязмоўнай сцэне пакарання, адсутнай у п'есе. Марцірыа (Валерыя Лагута), якая скрала ў Ангусціяс (Ірына Чарняўская) фота яе суджанага Пепе, кладзе на стол выцягнутыя рукі (насамрэч пустыя рукавы адмыслова скроенай сукенкі) — і яе сёстры па чарзе праходзяць па іх: хтосьці крочыць асцярожна, а хтосьці ажно скача з усёй моцай, націскаючы на абцасы (харэограф — Юлія Брыгадырэнка).
Індывідуалізацыі спрыяюць і сцэнічныя строі. Мастак па касцюмах Таццяна Лісавенка прыдумала для кожнай гераіні адмысловы варыянт сукенткі, вар'іруючы не колеры, дзе пераважае чорны, а фасоны.
Прысутнасць мужчын у пастаноўках гэтай п'есы штораз вырашаецца па-свойму. У балеце Матса Эка быў візуалізаваны Пепе (як жа ў гэтым жанры без пранікнёнага Адажыа, што ішло, між іншым, без музыкі — у цішы), дый роля маці была аддадзена мужчыне, каб падкрэсліць мускулінныя якасці Бернарды Альбы, нястачу ў ёй жаноцкасці. У гомельскім спектаклі такі прыём скарыстаны для бабулі, але акцэнтуюцца зусім іншыя мужчынскія рысы: Сяргей Чугай стварае парадыйны і адначасова надзвычай трагічны партрэт напаўзвар'яцелай старой у вясельным вэлюме, якую трымаюць у ланцугах. Праз гэта Марыя Хасэфа становіцца страшным прывідам будучыні кожнай з дачок. Невыпадкова вобразам-сімвалам усяго спектакля, змешчаным на праграмцы, флаерах і іншай рэкламнай прадукцыі, стаў слоік з завінчанай крышкай, у якім б'юцца аб шкло пяць прыгожых матылькоў.
На сцэне ўвасабленнем замкнёнай прасторы становіцца цяпліца з кветкамі — зусім не прыдатная для Іспаніі з яе спякотай, што адразу набліжае дзеянне да нашых кліматычных рэалій. Цяпліцу раз-пораз адчыняюць і зноў зачыняюць. Многія асноўныя падзеі адбываюцца менавіта тут: і сямейная вячэра, і самагубства Адэлы (Валерыя Цыкуненка). У фінале сэрца зашчыміць ад дзявочых далоняў і твараў, прыціснутых да плёнкі. Артысткі ўглядаюцца ў залу, і ад тых позіркаў, што застылі бязгучнымі крыкамі пра дапамогу, становіцца не па сабе.
Эмацыйнаму ўзрушэнню прыяе акцёрская ігра — знешне простая, пазбаўленая штампаў, залішняй патэтыкі. Кожная артыстка — зорка, незалежна ад працягласці і значнасці ролі. У новым для сябе амплуа паўстае Наталля Голубева (Бернарда Альба). На сваім месцы, з дакладным трапляннем у вобраз, аказваюцца Ірына Шапецька (Магдалена), Ірына Якавец (Амелія), Наталія Задорына (эканомка Понсія), Караліна Драздова (служка Мацільда).
Спектакль можна ў поўнай меры назваць аўтарскім, бо Віталь Краўчанка выступіў не толькі рэжысёрам-пастаноўшчыкам, але і аўтарам ідэі сцэнаграфічнага рашэння і музычна-гукавога афармлення. Гэта чарговая творчая перамога Гомельскага маладзёжнага тэатра, які мэтанакіравана рухаецца ў бок найбольш перспектыўных эстэтычных даляглядаў. І збірае пры гэтым аншлагі, умела працуючы з глядацкай аўдыторыяй.
Надзея Бунцэвіч
«Культура» № 35, 27.08.2022 г.